Çin’in doğu kıyısındaki Çingdao (Qingdao) şehrinde 9-10 Haziran’da, Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) Devlet Başkanları Zirvesi gerçekleştirildi. Yapılan toplantılarda, katılımcı ülke liderleri 17 anlaşma imzaladı.

Zirveye Hindistan ve Pakistan da ilk kez tam üye statüsüyle katıldı. Çin Halk Cumhuriyeti Devlet Başkanı Şi Cinping’in ev sahipliğindeki zirveye ŞİÖ Genel Sekreteri Raşid Alimov, Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev, Kırgızistan Cumhurbaşkanı Sooronbay Ceenbekov, Özbekistan Cumhurbaşkanı Şavkat Mirziyoyev, Rusya Federasyonu Devlet Başkanı Vladimir Putin, Tacikistan Cumhurbaşkanı EmomaliÖrgütü’ne tam üye olarak kabul edilmesinin iş birliğinin geliştirilmesi ve örgütün yüksek potansiyelinin ortaya çıkarılması için önemli bir adım olduğunu söyledi. Toplantıya başkanlık eden Çin Devlet Başkanı Şi Cinping, yaptığı konuşmada ekonomik genişleme ve güvenlik konularında iş birliğinin gerekliliğini öne çıkardı ve ŞİÖ’nün gücünü çoğulluğundan aldığını vurguladı. ŞİÖ’nün cepheleşme karşıtı, herhangi bir üçüncü tarafı hedef almayan ve ittifak gibi hareket etmeyen bir platform olmasının öneminin altını çizdi. Topluluğun Batı’nın kucakladığı “medeniyetler savaşı”, “sıfır toplamlı oyun” (zero-sum game) veya “Soğuk Savaş zihniyeti”ne karşı bir duruş sergilediğini belirterek, “küreselleşmeye karşıtlığı, tek taraflılık ve ticari korumacılık yeni biçimler alıyor olsa da, karşılıklı yararlar için iş birliği arayışı yükselmektedir.” açıklamasında bulundu. Rusya Federasyonu Devlet Başkanı Vladimir Putin, toplantıda yaptığı konuşmada terörle mücadeleyi öne çıkardı. Putin, ŞİÖ’nün çalışmalarının öncelikli alanlarından birinin örgüt üyesi devletlerin sınırları yakınındaki çatışmaların siyasi ve diplomatik çözümü için yardım vermesi olduğunu belirterek, Afganistan’daki durumun özel dikkat gerektirdiğini belirtti ve “Bu ülkenin topraklarından gelen terör tehdidine karşı savaşmak, uyuşturucu üretimi ve nakliyatını durdurmak, Afganistan’a ulusal uzlaşma, ekonomik canlanma ve istikrara kavuşma süreçlerinde yardım etmek önemlidir.” dedi. Putin, Suriye’deki sorun konusunda Suriye hükümetinin barışçıl çözüm için Soçi Diyaloğunu desteklediğini fakat muhalefette benzer bir durumun görülmediğini ifade etti. Putin ayrıca, Suriye’de terörle mücadelede gösterdikleri çok kıymetli iş birliğinden ötürü Türkiye ve İran ile katkıları dolayısıyla ŞİÖ üyesi Kazakistan’a teşekkür etti. Toplantı öncesinde el sıkışırken görülen, ilişkileri sorunlu iki ülkenin devlet başkanlarından Pakistan Cumhurbaşkanı Memnun Hüseyin zirvede yaptığı konuşmada terörizm ve yoksullukla mücadelede ŞİÖ’nün önemini vurguladı. desteklediğini ifade etti. Toplantıda önemli bir güvenlik konusu olarak liderler tarafından gündeme getirilen Afganistan ile komşu Orta Asya ülkesi Tacikistan’ın Cumhurbaşkanı Emomali Rahmon da konuşmasında Afganistan üstünde durdu ve bu konuda iş birliğinin önemine dikkat çekti. Rahmon, son zamanlarda Afganistan’da Taliban ve diğer grupların terör faaliyetlerinin arttığını ve bu nedenle Afganistan’ı destekleme ihtiyacının da giderek büyüdüğünü belirtti. Bu meseleyle bağlantılı olan, yasa dışı uyuşturucu ticaretine karşı mücadelenin de önemine işaret eden Rahmon, ŞİÖ’nün uyuşturucu karşıtı programını takdir ettiğini belirterek, uyuşturucuyla mücadelede iş birliği için ŞİÖ içinde bir teşkilat oluşturulmasını önerdi. Cumhurbaşkanı ayrıca, ŞİÖ genelinde kendi kendine yeterlilik ve sürdürülebilir kalkınmayı geliştirmek için çevre dostu teknolojilerin kullanılması gerektiğinden bahsetti. Toplantının kapanışında Toplantı Başkanı ve Çin Devlet Başkanı Şi, gelecekteki girişimleri daha da uyumlu hale getirmeyi amaçlayan ŞİÖ Üyesi Devletler arasında Uzun Vadeli İyi Komşuluk, Dostluk ve İşbirliği Anlaşması’nın imzalandığını duyurdu. Şi, küresel ölçekte “çok kutupluluğa ve ekonomik küreselleşmeye yönelik eğilimin derinleştiğini” vurgulayarak, ülkelerin bugün her zamankinden daha fazla birbirine bağımlı hale geldiğini söyledi. Çin Devlet Başkanı, tüm ŞİÖ taraflarının korumacılığı reddedeceğini ve daha derin, yakın, adil, özgür ve her zaman kurallara dayalı bir ticaret rejimine doğru ilerlenerek, kalkınma ve refah yoluyla barışı destekleyeceklerini ifade etti. Tüm tarafların uluslararası ticaret mekanizmalarını geliştirmek için “Tek Kuşak, Tek Yol” girişiminden yararlanabileceklerini açıkladı. Şi Cinping eğitim, bilim, teknoloji, sağlık, çevre koruma, turizm, medya, spor ve kültür alışverişi alanlarında iş birliği ile ekonomik iş birliğini bütünleştirmenin önemini vurgulayarak, daha uyumlu ilişkiler kurulabilmesi için ŞİÖ üyelerinin benzersiz kültürel çeşitliliğine her zaman saygıRahmon ve ilk kez üye olan ülkelerini temsilen Hindistan Başbakanı Narendra Modi ile Pakistan Cumhurbaşkanı Memnun Hüseyin katıldılar. Üye ülke temsilcileri dışında zirvede gözlemci ülke devlet başkanları olarak Afganistan İslam Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Aşraf Ghani, Belarus Cumhurbaşkanı Aleksander Lukaşenko, İran İslam Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, Moğolistan Cumhurbaşkanı Haltmaagiin Battulga yer aldılar. Bu, ŞİÖ’nün tarihindeki en yüksek katılımlı zirve oldu. ŞİÖ Genel Sekreteri Raşid Alimov, zirve sırasında yaptığı konuşmada Hindistan ve Pakistan’ın Şanghay İşbirliğiPutin’in dikkat çektiği konulardan Afganistan’daki soruna değinen Hüseyin, hükümet ile Taliban arasındaki ateşkesi övdü ve Pakistan’ın sorunlu komşusunda kalıcı barış sağlamada ŞİÖ’nün önemine dikkat çekti. Ayrıca, teröre finansman sağlayan uyuşturucu ticaretiyle mücadele yönünde ŞİÖ kapsamında imzalanan anlaşmalardan memnuniyetini dile getirdi. Pakistan gibi ŞİÖ’ye yeni üye olan Hindistan’ın Başbakanı Narendra Modi, ŞİÖ’nün ülkesi için önemini vurgularken, Afganistan’a barış getirilmesi gerektiğini söyledi. Modi ayrıca ŞİÖ genelinde paylaşılan dijital ortaklığın önemini vurguladı. Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev ise, kendinden önceki konuşmacılardan farklı olarak, ŞİÖ’nün sadece daha fazla güvenlik için kurulmuş bir iş birliği örgütü olmadığı, aynı zamanda daha sıkı kenetlenmiş ticari bağların teşvik edilmesi için kurulmuş olduğunu hatırlattı ve ŞİÖ ülkelerini Yüksek Hızlı Avrasya Demiryolu inşa etmeye davet etti. Kaliteli ekonomik büyüme için Nazarbayev, güçlü katma değer sağlayacak ve ŞİÖ üyesi ülkelerin bilim, finans ve insan potansiyelinin kullanılmasına imkan verecek büyük altyapı projelerinin hayata geçirilmesini önerdi. Nazarbayev, Pekin-Astana-Moskova-Berlin hattında kurulacak Yüksek Hızlı Avrasya Demiryolu’nun da böyle bir proje olabileceğini ve bu projenin ŞİÖ ile Avrasya Ekonomik Birliği’ni birleştireceğini söyledi. Kırgızistan Cumhurbaşkanı Sooronbay Ceenbekov da zirvede yaptığı konuşmada Afganistan barışına değinerek, uzun süredir devam eden ihtilafın çözümünde birlikte çalışmanın hem güney hem de Orta Asya’da genel barış ve istikrar için hayati öneme sahip olduğunu ifade etti. Ceenbekov ayrıca, Çin de dahil Tüm ŞİÖ üyeleriyle birlikte Orta Asya’da ticaretin entegrasyonu ve düzenlenmesine yardımcı olacak büyük çaplı taşımacılık ve lojistik projeleri üzerinde çalışmayı sabırsızlıkla beklediğini belirtti. Hindistan ve Pakistan’ın katılımıyla ŞİÖ’nün Avrasya topraklarının yüzde 60’ını ve 3 milyardan fazla insanı biraraya getirerek, dünyanın en büyük bölgesel örgütü haline geldiğini hatırlatan Ceenbekov, bu örgütün sadece coğrafi sınırlarının genişlemediğini, sahip olduğu toplam potansiyelle aynı zamanda bölgede ŞİÖ’nün sorumluluğunun da arttığını vurguladı. ŞİÖ kapsamında diyaloğun sürekli hale getirilmesi ve gündeme gelen uluslararası sorunlarda koordinasyon içinde posizyon alınması gerektiğini ifade etti. Özbekistan Cumhurbaşkanı Şavkat Mirziyoyev de ifade edilen görüşlere katılarak, özellikle Afganistan sorununun çözümünde ŞİÖ’nün rolüne dikkat çekti. Mirziyoyev, terörizm ve aşırılığa karşı sağlam bir bağışıklığın geliştirilmesi için ticari ve ekonomik geri kalmışlığın aşılması ve iş birliğinin güçlendirilmesi gerektiğini belirtti. Mirziyoyev ayrıca, Çin’den başlayıp Kırgızistan’dan geçerek Özbekistan’a uzanacak demiryolu inşaatını desteklediğini açıkladı. Cumhurbaşkanı, Asya’nın ulaştırma hatlarıyla bütünleştirilmesinin önemini vurgularken, en büyük dünya pazarlarına ulaşacak kısa hatlara gereksinim olduğunu, Mazar-ı Şerif - Herat demiryolu hattının inşasınıgösterileceğini söyledi. Zirve sırasında ayrıca, iki yıllık görev süresi sona erecek olan ŞİÖ Genel Sekreteri Tacikistanlı Raşid Alimov’un yerine 1 Ocak 2019, 31 Aralık 2021 arasında ŞİÖ Genel Sekreterliği görevini yürütmek üzere Özbekistan’dan Vladimir Norov atandı. Şanghay İşbirliği Örgütü’nün kuruluşu 1996 yılında Çin Halk Cumhuriyeti, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan ve Rusya Federasyonu arasında karşılıklı güvenin arttırılması, sınır bölgelerinin silahsızlandırılması ve bölgesel iş birliğinin teşvik edilmesi amacıyla oluşturulan “Şanhay Beşlisi”ne dayanıyor. 2001 yılında Özbekistan’ın katılımıyla birlik üyesi ülkelerin sayısı altıya çıkınca birlik, Şanghay İşbirliği Örgütü adını aldı. Örgütün Daimi Sekretaryası Pekin’de yer alıyor. ŞİÖ’ye 2001 yılından beri yeni tam üye alınmıyordu, ancak 2017 Devlet Başkanları Zirvesi’nde alınan kararla Hindistan ve Pakistan’ın tam üyelikleri de kabul edilerek, Örgüt’ün üye sayısı sekize çıkarıldı. ŞİÖ’de gözlemci ve ayrıca diyalog ortağı statüsünde ülkeler de var. Afganistan, Beyaz Rusya ve İran ŞİÖ’de gözlemci üye; Azerbaycan, Ermenistan, Kamboçya, Nepal, Sri Lanka ve Türkiye ise diyalog ortağı statüsünde. Zaman zaman İran ve Türkiye’nin tam üye olmaları gündeme geliyor. Bunun yanında Azerbaycan, Ermenistan, Bangladeş, Mısır, Nepal, Suriye ve Sri Lanka gözlemci olmak için talepte bulundular. Irak, İsrail, Maldivler ve Ukrayna ise, diyalog ortağı olma talebinde bulundular. Başlangıçta bir güvenlik ve iş birliği teşkilatı olarak kurulan ŞİÖ, zamanla ekonomik ve kültürel konularda iş birliğine de gündemine aldı. Ancak halen ŞİÖ’nün gündeminde ağırlıklı olarak terör, uyuşturucu ve ayrılıkçılıkla mücadele gibi güvenlikle ilgili konular çncelik taşıyor. Çin’in ekonomik büyümesi ve “Tek Kuşak, Tek Yol” girişimiyle başta komşuları olmak üzere pek çok ülkede başlattığı projeler ŞİÖ çerçevesinde ekonomik iş birliklerinin önemini arttıryor. Ekonomik iş birliği talepleri artarsa, Rusya ile birlikte Belarus, Ermenistan, Kazakistan ve Kırgızistan’ın üye olduğu Avrasya Ekonomik Birliği ile ŞİÖ arasında nasıl bir yapısal yakınlaşmanın yaşanacağı belirsizliğini koruyor. Zirvenin Kanada’daki G-7 Zirvesi ile yakın tarihlere (8-9 Haziran) denk gelmesi ve G-7 Zirvesi’nde ABD Başkanı ile diğer ülkelerin liderleri arasında yaşanan sorunlar ŞİÖ Zirvesi’nde Çin Devlet Başkanı Şi tarafından ima edilerek, Batı’dan farklı bir yol izlemenin gereği olarak dile getirildi. G-7 Zirvesi’nde yaşanan tartışma ve ABD Başkanı Trump’ın dış ticarette korumacı politikalara yönelmesi vesilesiyle Şi, Batı’dan farklı olduklarını, küresel serbest ekonomiyi inşa edebilmek için Dünya Ticaret Örgütü’nün kurallarına sahip çıkmayı ve çoklu ticareti desteklemek gerektiğini savundu. Çin’de gerçekleşen son zirvede Çin tarafından vurgulanan ve Kazakistan, Kırgızistan ile Özbekistan’dan destek gören “Tek Kuşak, Tek Yol” girişimi ve üye ülkeler arasında serbest ticaret vurgusunun ileriki yıllarda ŞİÖ’de ne gibi değişiklikleri zorlayacağı dikkatle takip edilecek bir konu olarak görünüyor.