Kırgız Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Sooronbay Ceenbekov’un Çin ziyareti oldukça kapsamlı ve yoğun geçti.

Cumhurbaşkanı Sooronbay Ceenbekov, 6-10 Haziran 2018 tarihlerinde Çin’e yaptığı resmi ziyaretin ilk kısmındaki 3 günlük Pekin ziyareti sırasında Çin Devlet Başkanı Şi Cinping (Xi Jinping), Başbakanı Li Keçiang (Li Keqiang) ve Çin Ulusal Halk Kongresi Daimi Komitesi Başkanı Li Janşu (Li Zhanshu) ile görüştü. Cumhurbaşkanı Ceenbekov, Çin Devlet Başkanı Şi Cinping’in daveti üstüne Pekin’de greçekleştirdiği görüşmelerin ardından 9-10 Haziran’daki Şangay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) toplantısına katılmak için Çin’in doğu kıyısındaki Çingdao (Qingdao) şehrine geçti. Çin’deki üst düzey devlet yöneticileri ve resmî kurumlarla yapılan toplantılarda çeşitli ekonomik, siyasi ve sosyal alanlarda anlaşmalara varıldı. Başta Stratejik Ortaklık Anlaşması olmak üzere iki ülkenin devlet başkanları arasında gerçekleştirilen görüşmelerde Kırgız Cumhuriyeti ile Çin Halk Cumhuriyeti’nin ortak geleceğini ilgilendiren 10 önemli anlaşma imzalandı. Bu anlaşmalar; ⦁ Çin-Kırgızistan doğalgaz boru hattının inşası ve işletilmesi ile ilgili devletler arası anlaşmada değişiklik protokolü; ⦁ Kırgızistan Çalışma ve Sosyal Kalkınma Bakanlığı ile Çin İnsan Kaynakları ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı arasında insan kaynakları ve sosyal güvenlik alanında iş birliği anlaşması oldu. ⦁ Ayrıca iki ülke arasında tüm gerekli prosedürlerin tamamlanmasının ardından büyükelçilik binalarının inşası için bir anlaşma imzalanmasına ve karşılıklı arazi sağlanmasına karar verildi. Kırgızistan’dan 24.kg sitesinin haberine göre 6 Haziran’da iki devlet başkanının yaptığı görüşmenin ardından Şi Cinping, “Kırgız-Çin ilişkilerinin geleceği konusunda iyimseriz. Çin ile ilişkileri derinleştirmeye hazır olduğunuz hakkındaki açıklamalarınızı takdir ediyorum. Verimli iş birliğinin geliştirilmesi yönünde elverişli koşulların oluşturulması için çalışıyoruz.” dedi ve Çin ile Kırgızistan’ın yüzyıllardır süregelen dostluk ruhu içinde halkları için elverişli koşulları yaratmaya hazır olduklarını ekledi. Yapılan anlaşmalar önümüzdeki yıllarda ilişkilerin çok daha üst düzeye tırmanacağını gösteriyor. Örneğin anlaşmalar arasında yer alan Kırgızistan Veterinerlik ve Bitki Sağlığı Güvenliği Devlet Denetim Birimi ile Çin Ana Gümrük İdaresi arasında yapılan anlaşma Kırgızistan’ın tarım ve hayvancılık ürünlerinin Kırgızistan’da kurulacak laboratuvarlarda gerekli sertifikaları alarak Çin’e ihraç edilmesinin sağlanmasını içeriyor. Kırgızistan Devlet Haber Ajansı Kabar’a göre Sooronbay Ceenbekov’un katıldığı toplantılarda gündeminin ön sırasında Çin’in pazarını Kırgızistan’dan gidecek ürünlere açma sorunu vardı. Kırgızistan Dışişleri Bakanı Erlan Abdılayev de “Çin, pazarını açmaya hazır. Ancak bu Kırgızistan’ın Çin’in standartlarını karşılayan yüksek kaliteli endüstriyel ve tarımsal ürünler temin etmesini gerektiriyor.” sözleriyle konuya açıklık getirdi. Bakanın da doğruladığı üzere Kırgızistan’ın kuzeyinde ürünlerin belgelendirilmesi için bir laboratuvar kurulacak. Bakan Abdıldayev iki ülke arasındaki ilişkilerin şu an en üst düzeyde olduğunu vurgulayarak, “Bu ortaklık karşılıklı güven, destek ve anlayış ile karakterize edilmektedir. Bunlar iki ülke arasındaki tüm sorunları çözmemize izin veren temel ilkelerdir. Taraflar, en üst düzey dinamizm içinde, ülkelerin liderleri, hükümetler, bakanlıklar, kurum ve kuruluşlar arasında irtibat kurulması konusunda anlaştılar.” dedi. Ayrıca Sooronbay Ceenbekov, Şi Cinping ile yaptığı görüşmede, Kırgızistan’da elektrikli araç üretimi içinekonomisi olması bu projeyle bir üst düzeye sıçrayacak. Çin’in yapacağı yatırımlar ve artan ticaret hacmi bu girişim kapsamındaki ülkelerin de faydasına olduğundan olumlu karşılanıyor. Özellikle pek çok Asya ülkesinin bu sayede altyapı yatırımları için gerekli kaynağı alması mümkün hale geliyor. “Tek Kuşak, Tek Yol” girişimi ilerledikçe canlanacak olan ticaret, Orta Asya ülkelerinin tekrar İpek Yolu’nun altın çağındaki görkemine erişmesini de sağlayabilir. Ancak bu girişim kapsamındaki projelerin ne zaman, nasıl hayata geçirileceği ve kârlılıkları hakkında Batılı⦁ Kırgızistan Yatırımların Korunması ve Desteklenmesi Ajansı ile Çin Ticaret Bakanlığı arasında dış ticaret ve ekonomik iş birliği anlaşması; ⦁ Kırgızistan Personel Hizmetleri ile Çin Ticaret Bakanlığı arasında insan kaynakları alanında karşılıklı anlayış ve iş birliği anlaşması; ⦁ Kırgızistan Tarım, Gıda Sanayi ve Arazi Islahı Bakanlığı ile Çin Kalite Denetimi ve Karantina Genel Müdürlüğü arasında Çin’e ihraç edilen ürünlerin gerekli sağlık şartlarını taşıması hakkında protokol; ⦁ Kırgızistan Acil Durumlar Bakanlığı’na mobil hastane tedarikiyle ilgili projenin uygulanmasında devletler arası mübadele protokolü; ⦁ Sağlık alanında iş birliği anlaşması; ⦁ Kırgızistan Kültür, Enformasyon ve Turizm Bakanlığı ile Çin Yayıncılık ve Televizyon Ana Devlet Yönetimi arasında iş birliği anlaşması; ⦁ Kırgızistan Veterinerlik ve Bitki Sağlığı Güvenliği Devlet Denetim Birimi ile Çin Ana Gümrük İdaresi arasında aşı uygulamasının yapıldığı ayak ve ağız hastalıklarından arındırılmış bir bölge oluşturulması için gerekli şartların hazırlanmasına dair anlaşma; ortak bir fabrika açma önerisinde bulundu. Çin elektrikli araçlarının Orta Asya ve Avrasya Ekonomik Birliği (AEB) ülkelerine ihracatı için Kırgızistan’ın köprübaşı olabileceğini vurgulayan Ceenbekov, Çin’in “Tek Kuşak, Tek Yol” girişiminin umut verici olduğuna dikkat çekti. Kırgızistan devlet yetkilileri ve uzmanları Çin’in Özbekistan’a ve daha batıya ulaşmasında Kırgızistan’ın ayrıcalıklı bir konumuna saip olduğuna dikkat çekiyorlar. Kabar’ın Kırgızistan’da görüşünü aldığı Sergey Ponomarev gerçekleştirilen anlaşma ve görüşmeler hakkında şu açıklamalarda bulundu: “Elektrikli araçların montajı için tesis kurulması çok cesaret verici. Bu, çevreyi kirletmeyen ekolojik bir ürün olduğu için gelecek vadetmektedir ve bunun için [Kırgızistan’da] gerekli temele sahibiz. Kırgızistan ve Çin komşu oldukları için maliyet az olacaktır. Ayrıca [Kırgızistan’da] işçi ücretlerinin düşüklüğü fiyat üzerinde olumlu etkiye sahip olacaktır. Buna ucuz elektrik ve liberal vergi mevzuatı da eklenebilir. Bütün bunlar Kırgızistan’da toplanan araçların iyi ve cazip fiyatlara sahip olacağını gösteriyor. Avrasya Ekonomi Birliği’ne üye olduğumuz da düşünülürse, üretimin hesabı bu pazarın tamamı için yapılacaktır.” Ponomarev ayrıca Çin’in anlaşmalar çerçevesinde hibe edeceği ekonomik kaynakla hayata geçirilecek projeler olduğunu hatırlattı. Ekonomist, “Görüşmede Kırgızistan Ekonomi Bakanı Oleg Pankratov’un da bulunması tesadüf değildir. Üst düzey konular her zaman hükümet üyelerinin katılımıyla ele alınır. Çin ile ilişkilerin geliştirilmesi gelecek için stratejik bir adımdır. Bir yandan Avrasya Ekonomik Birliği’ndeyiz diğer yandan ise Çin ekonomisi dünyada ikinci sıraya yükseldi ve yakında bir numara olacak. Çin’in “Tek Kuşak, Tek Yol” gibi dev girişimlerini de unutmayalım. Mali kapasite açısından bu projeler inanılmaz büyükte. Çin, Kırgızistan dahil bazı ülkelere yapısal değişiklikler için para yatırıyor. Hiç kimse tarihte bu büyüklükte projeler yapmamıştır.” Ponomarev, ayrıca Avrasya Ekonomik Birliği ve Şanghay İşbirliği Örgütü arasındaki iş birliğinin geliştirilmesinin her iki birliğin de üyesi olan Kırgızistan’a sağlayacağı yararın altını çizerek, Kırgızistan için bunun çok değerli bir transit ve üretim oyuncusu olması anlamına geldiğini vurguladı. Çin, “Tek Kuşak, Tek Yol” girişimi çerçevesinde Kırgızistan dahil çok sayıda ülkeye, pek çok projeye yatırım yapıyor. Çin’in ekonomik büyümesi ve dünyanın en büyükuzmanların kuşkuları var. Kırgızistan ve Çin arasında imzalanan anlaşmalardan biri olan Çin-Kırgızistan doğalgaz boru hattının inşası ve işletilmesi ile ilgili devletler arası anlaşmadaki değişiklik protokolü de bunu yansıtıyor. 2013 yılında başlatılması gereken ve 35 yıllık süreye sahip anlaşma hattın inşaatı henüz başlamadığından, yapılan değişiklikle 41 yıla uzatıldı. 2019’da inşa çalışmalarının başlatılacağı boru hattı Türkmenistan’dan başlayıp Özbekistan, Tacikistan ve Kırgızistan üstünden Çin’e ulaşacak. Çin, Kırgızistan’ın en büyük ticaret ortağı. 6 milyar dolar ticaret hacmi olan Kırgızistan’ın 2017 yılında Çin ile gerçekleştirdiği ticaret 1,5 milyar dolara ulaştı. Ayrıca Çin’in “Tek Kuşak, Tek Yol” girişimi çerçevesinde batıya açılmasında Kırgızistan stretejik bir öneme sahip. İki ülkenin yetkilileri arasında çok yapıcı ve sıcak geçen görüşmelerin ardından Kırgızistan ve Çin arasında önümüzdeki yıllarda ilişkilerin daha da yoğunlaşmasına, bununla birlikte hem ticaret hacminin daha da artmasına hem de Kırgızistan’da daha fazla Çin kaynaklı girişimin hayata geçirilmesine tanıklık edebiliriz.